ఎర్రకోట వద్ద భారత జాతీయ పతాకం
భారత ప్రమాణాల సమితి (బ్యూరో ఆఫ్ ఇండియన్ స్టాండర్డ్స్) మూడు దశలలో జారీ చేసిన పత్రాలకు అనుగుణంగా భారతీయ జెండా తయారీ,మరియు ప్రదర్శనలను నిర్దేశించే చట్టాలనే భారత పతాక నిబంధనలు అంటారు. ఈ ప్రమాణాలు 1968 లో అమలు కాగా 2008 లో మార్పులు జరిగాయి.
చరిత్ర
1950 లోని జాతీయ చిహ్నాలు మరియు పేర్లు నిబంధనల ( తప్పుడు వినియోగాన్ని నివారించటానికి ) చట్టం , 1971 జాతీయ గౌరవ అవమానాలు నిరోధించే చట్టం, కలిసి 2002 భారత పతాక నిబంధనలు గా అవతరించాయి.
భారతదేశం యొక్క జెండా మూడు భాగాలుగా విభజిస్తారు : -
మొదటి భాగం: జాతీయ పతాకంలోని సాధారణ వివరణ .
రెండవ భాగం : ప్రైవేటు, పబ్లిక్ సంస్థలు, విద్యా సభ్యుల జాతీయ జెండా ప్రదర్శన
మూడవ భాగం : కేంద్ర రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు మరియు వారి సంస్థలు మరియు ప్రతినిధుల జాతీయ పతాక ప్రదర్శన .
సాధారణ వివరణ
జెండా పరిమాణం పొడవు మరియు వెడల్పు ఈ కింది పరిమాణాలలో ఒక ప్రకారం ఉండితీరాలి (కొలతలు మిల్లీ మీటర్లలో)
1 6300 × 4200 2 3600 × 2400 3 2700 × 1800
4 1800 × 1200 5 1350 × 900 6 900 × 600
7 450 × 300 8 225 × 150 9 150 × 100
భారత త్రివర్ణ పతాకం
భారత పతాక నిబంధనల నిర్వచన ప్రకారం - జెండా మూడు రంగుల సమాన వెడల్పు గల పట్టీలలో పై పట్టీ కాషాయ (కేసరి) వర్ణం, మధ్యలో తెలుపు, దిగువన ముదురు ఆకుపచ్చ పట్టీలతో ఉండాలి. 24 చువ్వలు గల నావికానీలం రంగు అశోక చక్రం తెలుపు పట్టీ మధ్యలో ఉండాలి. పింగళి వెంకయ్యచే రూపొందించబడిన భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ పతాకం ఆధారంగా స్వాతంత్ర్యం రాకముందు 22 జూలై 1947 న రాజ్యాంగ సభ జాతీయ జెండా గా అవలంబించిన ఈ రూపకల్పనను అటు పిమ్మట భారత గణతంత్ర సమాఖ్య స్వీకరించింది.
భారత జాతీయ పతాకాన్ని ఖాదీ లేదా చేనేత వస్త్రంతో మాత్రమే తయారుచేయాలి. ఈ ఖాదీ కోసం ముడిపదార్ధాలుగా నూలు, పట్టు లేదా ఉన్ని మాత్రమే వాడవచ్చు. మరి ఏ ఇతర పదార్థం తో నైనా జండా తయారు చేసిన వారు, ఆ అపరాధానికి జరిమానా పాటు మూడు సంవత్సరాల వరకు జైలు శిక్ష అనుభవించగలరని పతాక నిబంధనలు తెలుపుతున్నాయి.
ప్రదర్శన
భారత జాతీయ జెండా అడ్డంగా/నిలువుగా ఎగురవేసే పద్ధతి
మరొక దేశం జెండాతో భారతీయ జెండా పరస్పర స్థాయీ నిబంధనలు
మరో దేశ జెండాతో - ఐ-మూలగా ఎగురవేసినప్పుడుచ భారత దేశ పతాకం ఎడమపక్కన ఉండాలి.
రెండు జెండాలు పూర్తిగా ఒక వేదిక వెనుక ఉన్న గోడ పై అడ్డంగా వ్యాపించి చేసినప్పుడు , వారి ఎగురవేతలో అన్నింటి కంటే పైకి కాషాయ చారలు ఉండాలి. ఎప్పుడు జెండా పట్టికలు ,వేదికలు లేదా భవనాల కప్పు , లేదా పిట్టగోడ నుండి వేలాడదీయకూడదు. ఏదైనా సమావేశ స్థానంలో జెండా ప్రదర్శించబడుతుంటే ప్రసంగకర్త యొక్క కుడి చేతి వైపుగా ఉండాలి . జెండా ప్రదర్శించినప్పుడు పూర్తిగా పైన కాషాయ రంగు పట్టీ తో విస్తరించాలి . వేదిక వెనుక గోడ పై నిలువుగా వ్రేలాడదియ్యబడితే కాషాయ రంగు పట్టీ పైకెత్తు త్రాడు జెండా ఎదుర్కొంటున్న చూపరులకు ఎడమ ఉండాలి .
జెండా, ఒక ఊరేగింపులో లేదా కవాతులో కానీ లేదా ఇతర జెండా లేదా జెండాలతో తీసుకువెళ్ళబడుతున్నప్పుడు , ముందు మధ్యలో లేదా కుడి వైపునకు ఉండాలి . ఏదైనా ఒక ప్రతిమ, జ్ఞాపకం లేదా ఫలకానికి విశేషాలంకారంగానే తప్ప జెండానుఏ వస్తువుకూ తొడుగుగా వాడరాదు. ఇది ఒక వ్యక్తి లేదా వస్తువుకి చుట్టబడకూడదు కాని, గౌరవ సూచకంగా దింపవచ్చు. జెండా ఒక కవాతులో లేదా సమీక్షలో ప్రయాణిస్తున్నప్పుడు, లేదా ఎగురవేత, దించివేత సమయంలో - కార్యక్రమంలో వ్యక్తులు అందరూ జెండాకు అభిముఖంగా నిలబడాలి. యూనిఫారంలో ఉన్నవారు సరైన పద్దతిలో వందనం చెయ్యాలి .
జెండా ఊరేగింపు
ఎనిమిది మందితో జెండా ఊరేగింపులో మొట్టమొదట, చిట్టచివర వ్యక్తులు భారత పతాకంతో నడచుట
జెండా ఒక ఊరేగింపులో ఉన్నప్పుడు వ్యక్తులు ధ్యానంలో లేదా వందనపూర్వకంగా నిలబడి . ఒక గౌరవనీయుడు తల దుస్తులు లేకుండా వందనం పట్టవచ్చు . రాష్ట్రపతి , ఉపరాష్ట్రపతి , ప్రధాన మంత్రి , గవర్నర్లు మరియు రాష్ట్రాల సైన్యాధికారుల , ముఖ్యమంత్రి , కేంద్ర మంత్రులు , భారతదేశం యొక్క పార్లమెంట్ సభ్యులు మరియు భారతీయ రాష్ట్రాల రాష్ట్ర చట్టసభలు (విధాన పరిమితం సభ మరియు విధాన పరిషత్ ) , భారతదేశం హైకోర్టు సుప్రీం కోర్టు , మరియు పదదళ, నౌకాదళ, వాయుదళ అధికారుల, మరియు న్యాయమూర్తుల వాహనాలపై జెండా మధ్యలో ముందు లేదా కారు ముందు కుడి వైపు గాని గట్టిగా బిగించబడి ఎగుర వేయవచ్చు . విదేశీ ప్రభుత్వ ప్రతినిధి వాహనంపై భారత జాతీయ జెండా కుడి వైపున ఎగురవేసి, విదేశీ దేశ జెండా ఎడమవైపు ఎగిరేలా చేయాలి . రాష్ట్రపతి, ఉపరాష్ట్రపతి లేదా ప్రధాన మంత్రి విదేశాలలో పర్యటించినపుడు - జాతీయ జెండా పాటుగా, సందర్శించిన దేశ జెండా కూడా ఎగురవెయ్యబడాలి. భారతదేశ రాష్ట్రపతి దేశంలో పర్యటించినపుడు ఎక్కుతున్న లేదా దిగుతున్న వైపు జెండా ప్రదర్శించాలి;రైళ్ళలో కూడా (కేవలం ఆగియున్నపుడే) ఈ నియమం వర్తిస్తుంది. భారతీయ జెండా ఇతర దేశాల జెండాలతో పాటుగా భారత భూభాగంలో ఎగురవేయ్యబడుతున్నప్పుడు సాధారణ నియమం భారత జెండా అన్ని జెండాల ప్రారంభ స్థానం లో ఉండాలని . జెండాలు ఒక సరళరేఖ పై నిలిపినప్పుడు , కుడివైపు భారత జెండా (ఎదురుగా నిలబడ్డ వ్యక్తికి ఎడమవైపున), తరువాత అక్షర క్రమంలో ఇతర దేశాల జెండాలు ఉండాలి. ఒక వృత్తంలో అమర్చబడినప్పుడు , మొదటి స్థానంలో భారతీయ జెండా తరువాత అక్షర క్రమంలో ఇతర దేశాల జెండాలు ఉండాలి . అలాంటి అమరికలో అన్ని ఇతర జెండాలు సుమారు ఒకే పరిమాణం లో ఉండాలి, ఏదీ భారతీయ జెండా కంటే పెద్దగా ఉండరాదు . ప్రతీ జాతీయ జెండా కూడా దాని స్వంత రాట నుండి ఎగురవెయ్యబడాలి మరియు ఏ జెండా కూడా మరొక దాని కంటే ఎత్తులో ఎగురరాదు. ఒక ఐక్యరాజ్యసమితి జండా తో పాటు ఎగుర వేసినపుడు మాత్రం ఈ నియమానికి మినహాయింపు ఉంది .
భారత జెండా కార్పొరేట్ జెండాలు మరియు ప్రకటన బ్యానర్లు సహా కాని జాతీయ జెండాలు , తో ప్రదర్శించినప్పుడు భారతదేశం యొక్క జెండా మధ్యలో ఉండాలి. ఒకే ఆధారం పై లేకపోతే , ఇది అన్నింటి కంటే పైకి భారత జెండా ఉండాలి . ఇతర జెండాలతో పాటుగా ఊరేగింపులో కదులుతున్నపుడు, ఊరేగింపు యొక్క మొదలులో భారత జాతీయ జెండా ఉండాలి , లేదా వరుసలో ఎదురుబొదురుగా జెండాలు తీసుకువెళితే , ఆ ఊరేగింపు యొక్క కుడి వైపునకు ఉండాలి .
సగం ఎగురుట
దేశానికి సంబంధించిన విషాదకరమైన సంఘటనలు సంభవించినపుడు-భారతదేశం అధ్యక్షుడి నిర్ణయం మేఱకు- జెండా సంతాప సూచకంగా సగం ఎత్తులో ఎగురవెయ్యబడాలి. కేవలం భారతీయ జెండా సగం ఎత్తులో ఎగురవెయ్యబడుతుంది; అన్ని ఇతర జెండాలు సాధారణ ఎత్తులోనే ఉంటాయి. అధ్యక్షుడు, ఉపరాష్ట్రపతి లేదా ప్రధానమంత్రి మరణించిన సందర్భాలలో భారతీయ జెండా ఎల్లెడలా సగం ఎత్తులో ఎగురవెయ్యబడుతుంది . గవర్నర్లు, లెఫ్టినెంట్ గవర్నర్లు మరియు ముఖ్య మంత్రులు మరణించినప్పుడు జెండా వారి రాష్ట్రాలు మరియు కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాల్లో సగం ఎత్తులో ఎగురవెయ్యబడుతుంది. ఈ మరణం రిపబ్లిక్ డే ( 26 జనవరి ) , స్వాతంత్ర్య దినం (ఆగస్టు 15 ) , మహాత్మా గాంధీ జయంతి ( 2 అక్టోబర్ ) , జాతీయ వారం ( 6-13 ఏప్రిల్ ) లేదా రాష్ట్ర అవతరణ వార్షికోత్సవం నాడు సంభవిస్తే, మరణించిన వారి శరీరం ఉన్న భవనాలపై తప్ప మిగతా చోట్ల సగం ఎత్తులో ఎగుర కూడదు, పూర్తిగా ఎగరాలి. పైగా అలాంటి సందర్భాలలో శరీరం భవనం నుండి తరలించిన వెంటనే, జెండా పూర్తి ఎత్తుకి పెరగాలి . విదేశీ అధికారులు మరణించిన సమయంలో రాష్ట్ర విచార ప్రకటనలు హోంమంత్రిత్వ శాఖచే జారీ ప్రత్యేక సూచనల ద్వారా నిర్వహించబడుతున్నాయి. విదేశీ ప్రభుత్వం,లేదా రాష్ట్రంలో ఆ దేశానికి గుర్తింపు పొందిన నాయకుని మరణం సంభవించినప్పుడు, అక్కడి భారత దూతా విభాగం పై సగం ఎత్తులో జాతీయ జెండా ఎగురుతుంది.
రాష్ట్ర, సైనిక , కేంద్ర పారా మిలిటరీ దళాలు అంత్యక్రియలు యొక్క సందర్భాలలో జెండా పాడె లేదా శవపేటిక యొక్క తల వైపు కడతారు. జెండాను సమాధిలో ఉంచకూడదు, లేదా చితిలో తగలబెట్టరాదు .
